Mới đây, các nhà báo của hãng tin AP của Mỹ đã được Bắc Kinh cho phép tiếp cận khu Tân Cương của Trung Quốc. Trong khi BBC và Reuters trong quá khứ đã đưa tin từ bên ngoài trung tâm giam giữ ở Tân Cương, thì AP là tổ chức truyền thông phương Tây đầu tiên được phép vào trong. Dưới đây là những lời thuật lại từ các phóng viên của hãng tin AP.

Các tù nhân Duy Ngô Nhĩ mặc đồng phục ngồi thành hàng, chân bắt chéo trong tư thế kiết già và lưng thẳng, được đánh số và gắn thẻ, nhìn chằm chằm vào chiếc tivi phát những hình ảnh đen trắng về lịch sử Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ).

Đây là một trong số khoảng 240 phòng giam ước tính chỉ trong một khu của Trung tâm giam giữ số 3 Urumqi ở Dabancheng. Đây là trại giam giữ lớn nhất Trung Quốc và có thể là trên thế giới, với một khu phức hợp rộng 89 hecta – lớn gấp đôi Vatican. Gắn bên ngoài trại giam là tấm biển cho biết nó là một cơ sở giam giữ những người chờ ra tòa xét xử.

Các quan chức Trung Quốc từ chối cho biết có bao nhiêu tù nhân ở đó, họ nói rằng con số thường xuyên thay đổi. Dựa trên hình ảnh vệ tinh và các phòng giam và băng ghế được nhìn thấy trong chuyến tham quan, AP ước tính trung tâm có thể chứa khoảng 10.000 người và nhiều hơn nữa nếu nhồi nhét. 

Ở trại giam này, chính quyền Trung Quốc vẫn đang giam giữ và có kế hoạch giam giữ một số lượng lớn người Duy Ngô Nhĩ và người dân tộc thiểu số khác chủ yếu là theo Hồi giáo. Ảnh vệ tinh cho thấy đã có thêm các tòa nhà mới trải dài khoảng 1,5 km tại cơ sở giam giữ Dabancheng vào năm 2019.

Bắc Kinh tuyên bố việc tống giam ồ ạt một triệu người dân tộc thiểu số trở lên trong vòng 4 năm qua là một “cuộc chiến chống khủng bố”, sau một loạt vụ đánh bom và đâm chém do một số ít người Duy Ngô Nhĩ cực đoan gốc Tân Cương gây ra.

Trong số các khía cạnh gây tranh cãi nhất là cái gọi là “trung tâm đào tạo nghề” – nhưng những người từng bị giam giữ mô tả nó như những trại giam giữ tàn bạo được bao quanh bởi hàng rào thép gai và lính canh vũ trang.

Lúc đầu, Trung Quốc phủ nhận sự tồn tại của trại giam, nhưng sau đó, dưới sự chỉ trích nặng nề của quốc tế, vào năm 2019, Bắc Kinh tuyên bố tất cả những người bị giam đã “tốt nghiệp”. Nhưng chuyến thăm của các phóng viên hãng AP đến Dabancheng, hình ảnh vệ tinh và các cuộc phỏng vấn với các chuyên gia và những người từng bị giam giữ cho thấy rằng, nhiều “trung tâm đào tạo” đã thực sự bị đóng cửa, nhưng một số trung tâm như vậy đã được chuyển đổi thành nhà tù hoặc cơ sở giam giữ trước khi xét xử. Ảnh vệ tinh cho thấy nhiều cơ sở mới cũng đã được xây dựng, trong đó có một trung tâm giam giữ mới rộng hơn 34 hectare ngay gần trại số 3 ở Dabancheng đã mọc lên trong năm 2019.

Những thay đổi này dường như là một nỗ lực để chuyển từ các “trung tâm đào tạo” tạm bợ và phi pháp thành một hệ thống nhà tù và cơ sở giam giữ trước khi xét xử lâu dài hơn được luật pháp công nhận. Trong khi một số người Duy Ngô Nhĩ đã được trả tự do, những người khác chỉ đơn giản là được chuyển đến mạng lưới nhà tù này.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho biết nhiều người vô tội thường bị giam giữ vì đi ra nước ngoài hoặc tham dự các cuộc tụ họp tôn giáo. Darren Byler, một nhà nhân chủng học nghiên cứu về người Duy Ngô Nhĩ tại Đại học Colorado, nhấn mạnh rằng nhiều tù nhân đã không phạm “tội ác thực sự theo bất kỳ tiêu chuẩn nào” và họ trải qua một phiên tòa “tượng trưng” mà không có thủ tục thích hợp.

Trong chuyến thăm vào tháng 4, các quan chức Trung Quốc nhiều lần tuyên bố rằng nó không liên quan đến các “trung tâm đào tạo” mà Bắc Kinh tuyên bố là đã đóng cửa.

Họ cũng nói rằng trại số 3 là bằng chứng về cam kết của Trung Quốc dành cho việc cải tạo con người và thực thi pháp quyền, theo đó, các tù nhân được cung cấp bữa ăn nóng, tập thể dục, tiếp cận với cố vấn pháp lý và được học qua đường truyền video để hiểu về tội của họ.

Tuy nhiên, bất chấp tuyên bố của các quan chức, các bằng chứng cho thấy trại số 3 thực sự là một trại tập trung. Một bức ảnh của Reuters chụp lối vào trại hồi tháng 9/2018 cho thấy cơ sở này từng được gọi là “Trung tâm Giáo dục và Đào tạo Kỹ năng nghề Ô Lỗ Mộc Tề”. Các tài liệu công khai do Shawn Zhang, một sinh viên luật ở Canada, thu thập xác nhận rằng một trung tâm cùng tên đã được cấp phép xây dựng tại cùng một địa điểm vào năm 2017.

Một nhà thầu xây dựng trước đây đã đến thăm cơ sở Dabancheng vào năm 2018 nói với AP rằng nó giống như “Trung tâm Giáo dục và Đào tạo Kỹ năng Nghề Urumqi” và đã được chuyển đổi thành một cơ sở giam giữ vào năm 2019, bảng tên cũng được chuyển đổi. Người này từ chối nêu tên vì sợ gia đình bị trả thù.

Người này nói: “Tất cả các học viên cũ bên trong đều trở thành tù nhân”.

Khu phức hợp rộng lớn được bao quanh bởi những bức tường bê tông cao gần 8 mét sơn màu xanh lam. Các quan chức dẫn các nhà báo AP đi qua lối vào chính, qua cửa quay nhận diện khuôn mặt và lính canh mang súng trường.

Ở một góc của khu nhà, những tù nhân đeo khẩu trang ngồi xếp hàng nghiêm chỉnh. Hầu hết là người Duy Ngô Nhĩ. 22 phòng có ghế và máy tính cho phép các tù nhân trò chuyện với luật sư, người thân và cảnh sát qua video khi họ bị trói vào ghế. Dưới hành lang, một văn phòng có chi nhánh của văn phòng công tố Ô Lỗ Mộc Tề, một dấu hiệu khác của việc chuyển đổi sang hệ thống nhà tù chính thức.

Trung tâm giam giữ số 3 Ô Lỗ Mộc Tề có quy mô tương đương với Đảo Rikers ở thành phố New York. Ít nhất ba trung tâm giam giữ khác mọc lên khắp Ô Lỗ Mộc Tề.

Trung tâm số 3 dường như không hoạt động hết công suất; Các quan chức cho biết một khu đã bị đóng cửa, và sáu đến mười tù nhân ngồi trong mỗi phòng giam, chỉ chiếm một nửa số ghế dài. Nhưng số liệu thống kê chính thức mới nhất của chính phủ, cho năm 2019, cho thấy số vụ bắt giữ ở Tân Cương năm đó gấp khoảng hai lần so với trước khi cuộc đàn áp bắt đầu vào năm 2017. Hàng trăm nghìn người đã bị kết án tù, nhiều người phải lãnh án tù từ 5 năm trở lên.

Ông Từ Quý Tương (Xu Guixiang), người phát ngôn của Tân Cương, gọi tỷ lệ giam giữ cao hơn là “các biện pháp nghiêm khắc” trong “cuộc chiến chống khủng bố”.

Nhưng nhiều người thân của những người bị bỏ tù nói rằng họ đã bị kết án vì những cáo buộc giả mạo, và các chuyên gia cảnh báo rằng sự mờ mịt của hệ thống luật pháp Tân Cương là một dấu hiệu đáng báo động. Mặc dù Trung Quốc có thể dễ dàng tiếp cận hồ sơ pháp lý nhưng gần 90% hồ sơ tội phạm ở Tân Cương không được công khai. 

Nhà nghiên cứu Gene Bunin phát hiện ra rằng người Duy Ngô Nhĩ bị buộc phải ký vào bản thú tội mà chính quyền gọi là “hoạt động khủng bố”. Một số người sau đó đã được trả tự do, trong đó có một người bị giam giữ tại cơ sở Dabancheng.

Báo cáo của cảnh sát do Intercept thu được nêu chi tiết trường hợp tám người Duy Ngô Nhĩ ở một khu phố Ô Lỗ Mộc Tề bị giam giữ trong cơ sở “Dabancheng” vào năm 2017 vì đọc sách tôn giáo, cài đặt ứng dụng chia sẻ tệp hoặc đơn giản là “người không đáng tin cậy”. Vào cuối năm 2018, các báo cáo cho thấy, các công tố viên đã triệu tập họ đến các cuộc họp tạm thời và kết án họ phải “học tập cải tạo” từ hai đến năm năm.

(Video - Máu và nước mắt sau các sản phẩm "made in China" - NTDVN)

Các nhà báo của AP không chứng kiến bất kỳ dấu hiệu tra tấn hoặc đánh đập nào tại cơ sở này, và không thể nói chuyện trực tiếp với bất kỳ người bị giam giữ nào trước đây hoặc hiện nay. Nhưng một người Duy Ngô Nhĩ đã trốn khỏi Tân Cương, Zumret Dawut, cho biết một người bạn từng làm việc tại Dabancheng đã chứng kiến sự đối xử tàn bạo đến mức cô ngất xỉu. Người bạn có tên là Paride Amati và đã qua đời. Khi còn sống, cô cho biết đã nhìn thấy hai thiếu niên buộc phải ký vào bản thú tội là họ đã tham gia khủng bố khi du học ở Ai Cập, họ đã bị đánh chảy máu và bầm tím trên da.

Một giáo viên tại cơ sở Dabancheng cũng mô tả rằng tình trạng “tồi tệ hơn địa ngục”, theo lời kể lại của Qelbinur Sedik, là một đồng nghiệp nhưng làm việc tại một trại khác. Người giáo viên nói rằng trong giờ học, cô có thể nghe thấy tiếng của những người bị tra tấn bằng dùi cui điện và ghế sắt,.

Những lời kể về các điều kiện tại các trung tâm giam giữ ở những nơi khác ở Tân Cương rất khác nhau: một số mô tả về tình trạng cấm đoán nhưng không có xâm hại thể chất, trong khi những người khác lại nói rằng họ bị tra tấn. Những lời kể như vậy rất khó được xác minh độc lập và chính quyền Tân Cương phủ nhận mọi cáo buộc về các hành vi vi phạm nhân quyền.

Các quan chức Trung Quốc cũng tiếp tục phủ nhận rằng họ đang giam giữ người Duy Ngô Nhĩ tùy tiện.

Ngay gần trại số 3, có thể nhìn thấy những bức tường cao và tháp canh ở nơi mà ảnh vệ tinh cho thấy là có một cơ sở giam giữ mới. Khi được hỏi chỗ đó là gì, các quan chức nói: “Chúng tôi không biết nó là cái gì”.

Bài gốc ĐKN

Xem thêm:

>> Hàng trăm loại cực hình của ĐCSTQ: Tra tấn tình dục nam công dân

>> “Bức thư cầu cứu vượt đại dương”: Câu chuyện về những con người dám làm điều đúng đắn

>> Trung Quốc: Chôn sống, thiêu sống, tiếng thét kinh hoàng trong trại lao động cưỡng bức Cao Dương

>> Tù nhân 65 tuổi ghi lại những tra tấn lên mảnh vải