Góc nhìn quốc tế: Quan hệ Việt - Trung năm 2020 và 2021

Theo ông Thayer, không có khả năng quan hệ Mỹ-Trung sẽ trở nên thân thiện, đến mức sẽ phát triển với cái giá phải trả là Việt Nam. Nói cách khác, khó có khả năng hình thành một G2 (Nhóm 2) mà trong đó Mỹ chấp nhận Đông Nam Á/Việt Nam rơi vào ảnh hưởng tuyệt đối của Trung Quốc.

Carlyle A. Thayer là chuyên gia phân tích chính trị Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Ông là người sáng lập Thayer Consultancy, một công ty tư vấn của Úc, cung cấp phân tích về các vấn đề an ninh khu vực Châu Á Thái Bình Dương. NTDVN trân trọng giới thiệu tóm lược nhận định của Thayer về mối quan hệ Việt - Trung năm 2020 và 2021.

Mối quan hệ không nhiều sóng gió như năm 2019 - khá ổn định và tích cực dù còn nhiều bất đồng

Theo ông Thayer, năm 2020, quan hệ của Việt Nam với Trung Quốc vẫn ổn định và có một số bước phát triển tích cực. Ví dụ, vào tháng Tư, Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam và Trung Quốc đã thực hiện cuộc tuần tra chung lần thứ 19 về nghề cá ở Vịnh Bắc Bộ. Tháng đó, hai bộ trưởng quốc phòng hai nước đã nói chuyện qua điện thoại để thảo luận về nỗ lực ngăn chặn và kiểm soát dịch COVID-19. Vào tháng Sáu, Hải quân Nhân dân Việt Nam và Hải quân Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc đã thực hiện chuyến tuần tra chung lần thứ 28 ở Vịnh Bắc Bộ.

Đồng thời, Việt Nam cũng phản đối khi Trung Quốc xâm phạm chủ quyền và quyền hợp pháp của mình. Vào tháng Ba, Việt Nam đã đệ trình Công hàm lên Ủy ban Liên hợp quốc về Giới hạn thềm lục địa - nhằm bác bỏ yêu sách của Trung Quốc đối với “bốn biển” là vi phạm nghiêm trọng chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam ở Biển Đông". Vào tháng Bảy, Việt Nam đã phản đối khi Trung Quốc triển khai máy bay quân sự đến đảo Phú Lâm (Woody) ở Hoàng Sa. 

Một dấu hiệu cho thấy quan hệ song phương ổn định là việc triệu tập cuộc họp lần thứ 12 của Ủy ban chỉ đạo hợp tác song phương vào tháng Bảy. Không có cuộc họp nào được tổ chức vào năm 2019, có thể là do sự xâm phạm của Trung Quốc kéo dài bốn tháng tại Bãi Tư Chính.

Về mặt tích cực của quá trình, Việt Nam và Trung Quốc nhất trí rằng mặc dù bị ảnh hưởng bởi COVID-19, đã có sự mở rộng giữa các bộ, cơ quan chính phủ và trao đổi ở cấp địa phương; và quản lý biên giới đã được “thực hiện tốt”. Thương mại qua biên giới tăng 4,5% trong nửa đầu năm. Đầu tư của Trung Quốc “tăng mạnh trong năm 2019” với việc Trung Quốc đứng thứ 7 trong số 132 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Việt Nam và Trung Quốc nhất trí “hợp tác mạnh mẽ hơn trong lĩnh vực khoa học công nghệ, bảo vệ môi trường, giao thông vận tải, nông nghiệp, y tế, văn hóa, giáo dục, du lịch và giao lưu nhân dân…”

Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị bắt tay Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh trong cuộc họp ASEAN-Trung Quốc - bên lề cuộc họp cấp bộ trưởng thường niên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Diễn đàn An ninh khu vực tại Viêng Chăn ngày Ngày 25 tháng 7 năm 2016 (Ảnh: getty)

Về mặt tiêu cực của quá trình, có một số vấn đề nổi cộm như thâm hụt thương mại của Việt Nam, tiến độ chậm chạp của các dự án do các nhà thầu Trung Quốc tài trợ và quản lý, chậm triển khai các khoản vay và viện trợ không hoàn lại của Trung Quốc. Việt Nam thúc ép Trung Quốc tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại qua biên giới, nhập khẩu nhiều nông sản của Việt Nam hơn và thúc đẩy đầu tư của Trung Quốc vào các lĩnh vực công nghệ cao và thân thiện với môi trường tại Việt Nam. 

Việc Trung Quốc tiếp tục khẳng định chủ quyền trên Biển Đông tiếp tục là nguyên nhân chính gây bất ổn trong quan hệ song phương. Nhưng vào năm 2020, Trung Quốc đã không lặp lại hành động của năm 2019 bằng cách triển khai một tàu khảo sát và các tàu hộ tống tiến hành các hoạt động trong Vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam ở vùng biển gần Bãi Tư Chính và khối Hoa Lan Đỏ.

Vào đầu năm, Việt Nam đã phản đối ngoại giao khi Trung Quốc công bố hai đặc khu hành chính mới và chính thức đổi tên cho 80 đối tượng địa lý ở Biển Đông. Vụ việc nghiêm trọng nhất là vụ chìm tàu ​​đánh cá của Việt Nam vào ngày 2 tháng 4 mà Việt Nam phản đối gay gắt. Vào tháng 5/2020, Việt Nam đã bác bỏ tuyên bố đơn phương của Trung Quốc về lệnh cấm đánh bắt cá ở Biển Đông. Vào tháng 6/2020, một tàu Cảnh sát biển Trung Quốc đã đâm một tàu cá Việt Nam. Vụ việc này kéo theo một cuộc phản đối khác của người dân Việt Nam.

Tại cuộc họp lần thứ 12 của Ủy ban chỉ đạo hợp tác song phương hồi tháng Bảy, Việt Nam và Trung Quốc đã “thảo luận thẳng thắn về tình hình gần đây trên biển và những khác biệt của họ đối với các vấn đề liên quan đến biển”. Kết quả của cuộc gặp này cho thấy rằng cả hai bên tiếp tục ngăn chặn tranh chấp Biển Đông của họ để tránh tác động tiêu cực đến các chương trình hợp tác đang được thực hiện. 

Vào tháng 8/2020, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã có cuộc gặp với người đồng cấp Việt Nam, Phạm Bình Minh, tại Khu tự trị dân tộc Choang Đông Hưng, Quảng Tây, để kỷ niệm 20 năm thỏa thuận phân giới trên bộ và kỷ niệm 10 năm ngày cắm mốc biên giới. Tuy nhiên, vào tháng 9/2020, khi Ủy viên Quốc vụ kiêm Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Trung Quốc Wei Fenghe thăm Đông Nam Á, ông đã không dừng lại ở Hà Nội.

Mấu chốt cho mối tương giao Việt - Trung: Cuộc chiến Mỹ - Trung

Cả Trung Quốc và Việt Nam thực chất đều có nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi COVID-19. Cả hai quốc gia đang hướng tới sự phục hồi kinh tế và khôi phục các chuỗi cung ứng đa quốc gia. Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng vọt do một số doanh nghiệp Trung Quốc đang cố gắng tránh thuế quan của Mỹ bằng cách chuyển hoạt động sang Việt Nam. Nói cách khác, Việt Nam và Trung Quốc có lợi ích chung trong việc nuôi dưỡng các mối quan hệ kinh tế bao gồm thương mại và đầu tư, và điều này đã có tác động tích cực đến quan hệ song phương. 

Trung Quốc cũng chịu áp lực lớn bởi quan điểm "chống Trung" gay gắt của Chính quyền Trump; Ngoại trưởng Mike Pompeo cố gắng tạo dựng một liên minh chống Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ). Nói cách khác, Trung Quốc tìm cách chống lại các nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm giành lấy Việt Nam bằng cách nhấn mạnh cam kết chung của hai bên về đường lối xã hội chủ nghĩa.

Tình hình Biển Đông vẫn tương đối ổn định do sự hiện diện gia tăng của hải quân Hoa Kỳ và quyết định của Việt Nam không ký hợp đồng với các tàu khảo sát thuộc sở hữu nước ngoài, để thăm dò dầu khí ở vùng biển gần Bãi Tư Chính và lô Hoa Lan Đỏ 06-01 (Lan đỏ) .

Tương lai quan hệ Việt - Trung trong năm 2021

Trả lời vấn đề này, ông Thayer cho rằng Việt Nam sẽ tổ chức đại hội đảng toàn quốc lần thứ 13 vào đầu năm 2021 và sau đó sẽ tổ chức bầu cử Quốc hội và phê chuẩn các lãnh đạo chính phủ mới của Việt Nam. Sự chuyển giao lãnh đạo này tạo cơ hội cho Trung Quốc và Việt Nam trao đổi các chuyến thăm cấp cao và thảo luận về cách giải quyết các vấn đề nổi bật được xác định trong năm nay.

Ông Thayer cho rằng nếu virus Corona Vũ Hán được kiểm soát, các thành viên ASEAN và Trung Quốc sẽ tiếp tục các cuộc họp trực tiếp của Nhóm công tác chung - nhằm thực hiện Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông.

Như vậy, do sự ràng buộc rất lớn về kinh tế, thương mại và chính trị, quan hệ song phương Việt - Trung về cơ bản vẫn ổn định với trọng tâm là quan hệ kinh tế thương mại. Đồng thời, thỉnh thoảng sẽ diễn ra căng thẳng và sự cố liên quan đến yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông.

Nếu Việt Nam nối lại hoạt động thăm dò dầu khí ở vùng biển gần Bãi Tư Chính và khối Hoa Lan Đỏ, Trung Quốc chắc chắn sẽ can thiệp để quấy rối và ngăn cản.

Quan hệ Trung-Mỹ ra sao, nếu có một chính quyền Biden?

Chính quyền giả định Biden được cho là sẽ loại bỏ những lời lẽ gay gắt mà Ngoại trưởng Mike Pompeo sử dụng đối với các chiến lược bành trướng của ĐCSTQ ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương (Ảnh: getty)

Chính quyền Biden giả định sẽ mất một thời gian để ổn định chức vụ vì mỗi thành viên trong Nội các của ông ấy sẽ phải được sự chấp thuận của Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát. Theo luật pháp Hoa Kỳ, chính quyền Biden phải lập Chiến lược An ninh Quốc gia Hoa Kỳ và trình lên Quốc hội trong vòng 150 ngày. Sau khi được thông qua, Lầu Năm Góc sẽ vạch ra một Chiến lược Quốc phòng và từ tài liệu này, lập ra một chiến lược hàng hải và chiến lược cho Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Quốc hội Mỹ có sự ủng hộ lưỡng đảng về các chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc - liên quan đến thặng dư thương mại và sự can thiệp của nước này vào các vấn đề trong nước của Mỹ. Chính quyền giả định Biden sẽ loại bỏ những lời lẽ gay gắt mà Ngoại trưởng Mike Pompeo sử dụng, nhưng được cho là sẽ giữ nguyên thuế quan và các biện pháp trừng phạt khác. 

Chính quyền giả định Biden khó có khả năng tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương và Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực trong hai năm đầu cầm quyền, vì phải nhận được sự chấp thuận của Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát (lưu ý là điều này có thể thay đổi nếu đảng dân chủ giành được đa số tại thượng viện trong thời gian tới).

Cũng rất ít khả năng chính quyền giả định Biden sẽ phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình. 

Tuy nhiên, chính quyền giả định Biden sẽ áp dụng các chính sách hoàn toàn khác biệt với chính quyền Trump - liên quan đến Liên hợp quốc và các tổ chức đa quốc gia quốc tế khác như Tổ chức Y tế Thế giới và Tổ chức Thương mại Thế giới.

Chính quyền giả định Biden sẽ liên hệ với ĐCSTQ để hợp tác trong các vấn đề toàn cầu như COVID-19, biến đổi khí hậu, khôi phục tăng trưởng cho nền kinh tế thế giới và phi hạt nhân hóa trên bán đảo Triều Tiên. 

Quan hệ Mỹ-Trung luôn tác động mạnh mẽ tới quan hệ Việt-Trung

Quan hệ Mỹ-Trung có khả năng ít đối đầu hơn nếu Biden nắm quyền, so với thời Trump. Việt Nam sẽ thấy rằng áp lực của Hoa Kỳ trong việc "đứng về bên nào" sẽ giảm xuống dưới thời Biden. Căng thẳng sẽ vẫn còn giữa Bắc Kinh và Washington, khi cả hai bên tìm kiếm các lĩnh vực hợp tác. 

Trung Quốc có ý muốn ngăn Việt Nam lọt vào quỹ đạo của Mỹ. Trong khi chính quyền giả định Biden đánh giá Việt Nam là “đối tác chiến lược” và điều này có thể là sự hỗ trợ của Hoa Kỳ đối với vai trò lãnh đạo của Việt Nam trong ASEAN.

Theo ông Thayer, không có khả năng quan hệ Mỹ-Trung sẽ trở nên thân thiện, đến mức sẽ phát triển với cái giá phải trả là Việt Nam. Nói cách khác, khó có khả năng hình thành một G2 (Nhóm 2) mà trong đó Mỹ chấp nhận Đông Nam Á/Việt Nam rơi vào ảnh hưởng tuyệt đối của Trung Quốc.

Nội dung bài viết là quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN. 

Lê Minh

Đăng theo NTDVN