Có thể bạn bất ngờ khi biết rằng châm ngôn bạn tâm đắc "cái gì không biết hỏi Google" là sai bởi vì Google chỉ tiếp cận được 4 - 16% tài nguyên Internet hiện nay. Phần chìm của tảng băng Internet, hơn 80%, thuộc về thế giới của bóng đêm, là chợ, là thiên đường của tội phạm tình dục, ấu dâm, hàng cấm, buôn bán tạng người, thuê sát thủ, rửa tiền...
Tiết lộ quảng cáo năm 2013 từ internet bóng tối "ám sát Barack Obama chỉ với 15.000 USD" đã gây sốc trên truyền thông và cộng đồng mạng xã hội. Dĩ nhiên sau đó cựu tổng thống Mỹ không bị ám sát, trang web đen cung cấp dịch vụ thuê sát thủ bị chính phủ Mỹ truy tìm và đóng cửa.
Nhưng quảng cáo đã tiết lộ cho chúng ta rằng các dịch vụ và hàng hóa của tội ác cực kỳ sẵn có trong Internet bóng tối. Đặc biệt khi tiền thanh toán cho nó được bảo mật hoàn toàn bởi Bitcoin, đồng tiền ảo vô chính phủ được tung hô trong ánh sáng rực rỡ của loài người ngày nay.
Ở bối cảnh con người có thể ẩn danh, không chịu sự giám sát và trừng phạt của pháp luật, cái ác sẽ nảy mầm như nấm sau mưa. Internet cung cấp cho con người một môi trường như thế. Nhưng môi trường đó chỉ trở nên hoàn hảo khi nó hình thành được thị trường kinh doanh, mua bán tội ác "an toàn" cho những kẻ tham gia, nơi những kẻ rụt rè nhất cũng an tâm hành ác. Nó cần một loại tiền giao dịch, loại tiền mà danh tính của người sở hữu và giao dịch đều biến mất, loại tiền nằm ngoài mọi sự giám sát, quan tâm của các chính phủ trên khắp toàn cầu, một loại tiền nằm ngoài luật pháp. Lúc này, Bitcoin xuất hiện. Sau đó là nhiều loại tiền ảo phi pháp định khác. Thị trường tội phạm trên nền Internet của bóng đêm bắt đầu trở nên hoàn hảo, bùng nổ và ngoài tầm kiểm soát.
Khi không phải gánh trách nhiệm hành vi - cái ác sẽ nảy mầm
Năm 1974, nữ nghệ sĩ Marina Abramovic đã có một cuộc thử nghiệm chấn động trong tác phẩm "Rhythm 0, 1974" của cô. Marina bảo với khán giả rằng, cô sẽ không cử động, không chống cự trong suốt 6 tiếng đồng hồ, khán giả muốn làm gì cô cũng được, không ai phải gánh trách nhiệm cho hành vi của mình.
Cô đặt 72 thứ khác nhau trên bàn, từ những thứ nhẹ nhàng, vui tươi như bông hoa cài tóc, dải lụa, lông chim v..v.. cho đến thứ có thể gây đau đớn, thương tích cho cô như lược, gai bông hồng, roi da, kéo, chai rượu, dao mổ và cả một cây súng đã lên nòng. Khán giả tùy nghi sử dụng 72 thứ đó lên người cô.
Kết quả là, chỉ cần không phải gánh trách nhiệm hành vi dù ngay giữa ánh sáng ban ngày trước vô vàn con mắt đang theo dõi, cái ác nảy mầm nhanh như nấm mốc. Hình ảnh như trải qua bạo hành của nữ nghệ sĩ khiến chúng ta không khỏi rùng mình trước cái ác, thứ có thể đang trực chờ nảy mầm trong chính trái tim chúng ta.
Marina nói: "Ban đầu, khán giả đã rất nhẹ nhàng, có phần nhút nhát, nhưng chiều hướng bạo lực càng ngày càng nhanh chóng. Dần dần, mọi người dùng kéo cắt phăng quần áo, ghim gai hoa hồng vào bụng, nhục mạ, chĩa súng vào đầu tôi và một người đã lấy nó đi". Cô nói thêm: "Như kế hoạch, sau đúng 6 tiếng, tôi đứng dậy và bắt đầu đi về phía đám đông. Mọi người đã bỏ chạy, bỏ chạy khỏi một cuộc đối đầu thật sự (với tôi)".
Câu chuyện không khỏi khiến chúng ta liên tưởng tới Internet bóng tối. Nếu hành vi của con người không chỉ được công nghệ Internet bóng tối và tiền ảo đảm bảo tính ẩn danh mà còn được khuyến khích bởi các chợ rao bán hàng nghìn loại hàng hóa cấm như chất kích thích, gây nghiện, kích dục, vũ khí.. hàng trăm loại dịch vụ tội ác như ấu dâm, tạng người, dịch vụ thuê sát thủ, dịch vụ xâm nhập lấy cắp dữ liệu trái phép (hack), rửa tiền... với giá rẻ hơn nhiều, thuận lợi hơn nhiều so với quá khứ thì điều gì sẽ xảy ra?
Internet bóng tối kết hôn với Bitcoin sáng tạo nên 'thiên đường' của tội phạm
World Wide Web (sau đây gọi là “Web”) và Internet là thường bị nhầm lẫn là từ đồng nghĩa. Thực ra, Internet là một cơ sở hạ tầng mạng, Web là một cách truy cập thông tin thông qua phương tiện Internet. Cụ thể, Web thường được so sánh với đại dương: một kho dữ liệu linh hoạt được tạo thành từ các cấp độ được xếp thành 3 lớp: surface web, deep web và dark web.
Thứ mà những người đọc và sử dụng Internet bình thường tiếp xúc chỉ là lớp trên cùng, surface web, được định nghĩa là các trang web "được lập chỉ mục", có địa chỉ, có thể tìm kiếm bằng các công cụ như Google, Bing và người dùng dễ dàng truy cập. Số lượng và dung lượng thông tin mà các surface web này sở hữu chỉ là phần nổi của tảng bằng chìm, có lẽ chưa tới 20% dung lượng của đại dương web. Và những gì mà Google có thể giúp bạn tìm kiếm ra cũng chỉ từ 4 - 16% thông tin trong khối thông tin khổng lồ của Internet mà thôi.
Dưới lớp bề ngoài này là tầng sâu hơn và rất rộng lớn: Deep Web (còn được các nhà bình luận gọi là Web ẩn hoặc Web vô hình) là những trang web chứa nội dung nhưng không có chỉ mục. Do đó, các công cụ tìm kiếm của Google, Bing không thể tìm thấy các web này. Chỉ riêng web ẩn có dung lượng ước tính lớn gấp 400 - 500 lần dung lượng của surface web. Những thứ chúng ta không tìm được trên Google lớn chiếm một phạm vi vô cùng rộng lớn với nguồn cung được cho là vô hạn.
Nhưng chưa hết, sâu hơn và rộng hơn web ẩn là Dark Web, còn gọi là web bẩn. Các nhà bình luận còn gọi hệ thống này là dark net (mạng lưới bóng tối) hoặc Internet bóng tối. Web ẩn dù không thể tìm kiếm bằng công cụ Google nhưng bạn vẫn có thể truy cập nó nếu bạn biết địa chỉ, nơi để vào. Web bẩn khó tiếp cận hơn nhiều. Chúng ta không thể truy cập web bẩn từ các trình duyệt web thông thường như Chrome, Opera hay Cốc Cốc... Để vào được nó cần phần mềm đặc biệt, phổ biến hiện nay gọi là TOR hoặc I2P.
Dù vậy, sự thật là do công nghệ phát triển, quy trình để thực sự truy cập và lướt web đen tương đối đơn giản vì nó là sự kết hợp giữa phần mềm thân thiện với người dùng và các hướng dẫn chi tiết để có thể truy cập dễ dàng. Hướng dẫn truy cập này, điều buồn cười, là bạn có thể tìm thấy chi tiết bằng cách hỏi Google. Các trang web sạch (surface) sẽ cung cấp hướng dẫn tỉ mỉ khi được hỏi đến.
Internet bóng tối, theo một cách thức nào đó, quả thực nó cũng là môi trường lý tưởng để người dân các nước độc tài như Trung Quốc, Triều Tiên, Venezuela, Iran... lên tiếng, là môi trường lý tưởng để những nhân chứng giấu tên có thể tố cáo tội phạm và gửi bằng chứng cho cảnh sát mà không lo sợ bị trả thù. Nhưng đáng tiếc, đó chỉ là phần "tích cực" quá nhỏ bé, có lẽ chiếm tới 1% của Internet bóng đêm mà thôi.
Với khả năng ẩn danh, dễ dàng sử dụng, Internet bóng đêm là môi trường lý tưởng của ma quỷ reo rắc hạt giống của cái ác, khiến nó nảy mầm, sinh sôi và lan tỏa ra thế giới mà chúng ta đang sống. Điều kinh khủng nhất là internet bóng tối trở nên đặc biệt dễ dàng và gần gũi với tối ác khi nó “kết hôn” với Bitcoin và các loại tiền ảo ngoài vòng pháp luật như Bitcoin.
Bitcoin thành toàn cho giấc mơ giao dịch tội ác
Internet bóng tối, khi chưa có một công cụ thanh toán ẩn danh và nằm ngoài mọi sự giám sát của cơ quan chính phủ, pháp luật toàn cầu, vẫn rất rủi ro cho bọn tội phạm và cảnh sát vẫn có nhiều cơ hội để truy tìm vết tích của tội phạm vì dấu vết của dòng tiền.
Việc thanh toán tiền pháp định là phải có đầy đủ lý do thanh toán với hồ sơ chứng minh cho khoản thanh toán đó, hợp pháp, hợp lý và hợp lệ. Hệ thống thanh toán bù trừ quốc tế và minh bạch thông tin, chia sẻ thông tin toàn cầu nhờ công nghệ giúp cho các khoản thanh toán quốc tế ngày càng minh bạch hơn, giảm thiểu khả năng rửa tiền bẩn, chuyển tiền thanh toán phi pháp... Việc dịch chuyển tiền mặt qua biên giới và rửa tiền mặt (bẩn) thành tiền sạch trong tài khoản ngân hàng cũng trở nên ngày một khó khăn. Nếu bạn mang quá 10,000 USD sang Mỹ bạn phải khai báo số tiền mang theo. Nếu bạn mang quá 3,000 USD ra khỏi Việt Nam bạn cũng phải khai báo Hải quan tại sân bay về số tiền mặt và mục đích sử dụng này.
Rất có thể, sự phát triển của minh bạch thông tin thanh toán quốc tế khiến thị trường buôn bán trao đổi hàng hóa, dịch vụ của tội ác trở nên khó khăn hơn. Rất khó thể sự khó khăn này đã thúc đẩy sự ra đời của Bitcoin và các đồng tiền điện tử ngoài vòng pháp định tương tự như nó.
Ông Satoshi Nakamoto, một kỹ sư phần mềm xuất sắc của Nhật Bản, đã phát minh ra Bitcoin vào năm 2008, sử dụng một thuật toán blockchain [chuỗi khối]. Nó được thiết kế để trở thành đồng tiền kỹ thuật số phi tập trung đầu tiên trên thế giới, không được kiểm soát bởi bất kỳ chính quyền trung ương hoặc bất kỳ người trung gian nào. Không có gì ngạc nhiên khi Nakamoto đã làm rất tốt, có thể hưởng khối tài sản cá nhân vượt quá 30 tỷ USD.
Bitcoin là giấc mơ của những kẻ vô chính phủ, cung cấp một loại tiền tệ nằm ngoài sự kiểm soát của bất kỳ ngân hàng trung ương hoặc cơ quan chính phủ nào và nằm ngoài hệ thống kiểm duyệt trung gian của hệ thống ngân hàng toàn cầu Bretton-Woods.
Nó được thiết kế để phục vụ như một phương tiện kỹ thuật số hoàn hảo, ẩn danh để mua trực tiếp bất kỳ loại hàng hóa hoặc dịch vụ nào. Bitcoin đang nhanh chóng đi theo hướng đó, nhận được sự tôn trọng chính thống như một "tiền điện tử", thứ tiền đặc biệt mua bất cứ thứ gì trên thế giới này: hàng lậu, vũ khí, tài trợ khủng bố, thậm chí cả nội tạng người... .
Bitcoin đang trở thành đơn vị tiền tệ của Internet, được hàng triệu người coi là tương lai tuyệt vời của một hệ thống tiền tệ toàn cầu mới, không bị kiểm soát của bất kỳ chính phủ và hệ thống thanh toán bù trừ ngân hàng nào trên thế giới (hiện nay, hệ thống thanh toán bù trừ lớn nhất toàn cầu là SWIFT).
Với các đặc điểm này, Bitcoin nổi lên vào năm 2011 như một loại tiền tệ được lựa chọn cho những kẻ buôn bán ma túy thực hiện các giao dịch trên một trang web đen có cái tên dịu dàng Silk Road (con đường tơ lụa).
Và các nhà đầu tư ca ngợi Bitcoin cực lực phản đối quan điểm rằng Bitcoin là công cụ tiền tệ giao dịch tội ác. Bitcoin không có tội. Có tội là con người sử dụng nó. Việc một đồng tiền nằm ngoài kiểm soát, phi chính phủ, phi tập trung là mơ ước của thế giới tự do và của nhân loại.
Quay trở lại với thử nghiệm rùng mình về ác tính của con người bộc phát khi không phải chịu trách nhiệm của nghệ sĩ Marina Abramovic năm 1974, chúng ta không thể phủ nhận rằng đồng tiền phi pháp định không chỉ là mơ ước của thế giới tự do, mà còn là mơ ước giải phóng dục vọng hành ác của con người.
Đúng là Bitcoin và đồng tiền giống nó cùng với Internet bóng tối giúp những nhóm người bị bức hại nhân quyền trên khắp thế giới này giảm được bức hại về tài chính và thậm chí là bảo toàn tính mạng. Nhưng điều này sẽ chiếm được bao nhiêu phần trăm trong nhu cầu sử dụng Bitcoin. Nếu từng con người trên thế giới này, từng quốc gia trên thế giới này, đồng lòng trong nhận thức về các chính quyền độc tài và thực sự không bị mua chuộc bởi kim tiền, không im lặng trước cái ác, phơi bày cái ác vì thiện tâm của họ chứ không run sợ trước kim tiền thì những tội ác chống lại loài người như diệt chủng lạnh, mổ cướp tạng học viên Pháp Luân Công của chính quyền Trung Quốc, tài trợ cho khủng bố của Iran có thể tồn tại nổi không? Chắc chắn là nó có thể tồn tại nhưng không thể kéo dài hàng thập kỷ trong sự thờ ơ của con người. Các tội ác chống lại loài người ở Trung Quốc, Iran hay Triều Tiên... có thể chấm dứt bằng sự chính trực của các chính phủ có trách nhiệm trên toàn cầu, bằng thiện lương của loài người.
Bitcoin và Internet bóng tối không thể lấy việc bảo vệ danh tính những nhóm người thiểu số khốn khổ này làm cái cớ để tồn tại. Cái cớ này chỉ chiếm bao nhiêu nhu cầu sử dụng của nó? Chắc chắn rất ít, phần đa tài nguyên của Internet bóng tối phải thuộc về thị trường tội phạm quốc tế.
Cách thức giao dịch tội ác: Ví dụ về Silk Road
Silk Road, một trong những thị trường giao dịch hàng hóa phi pháp đầu tiên trên Internet bóng tối, được tạo ra bởi Ross Ulbricht, đã bị đánh sập. Đây là một thị trường thương mại điện tử trên Internet bóng tối (tương tự như Alibaba của Trung Quốc hay Amazon của Mỹ) kết nối các nhà cung cấp ma túy bất hợp pháp với những người mua tiềm năng. Các nhà cung cấp sẽ quảng cáo sản phẩm của họ trên các danh sách do Silk Road duy trì, tương tự như các loại danh sách bạn có thể tìm thấy trên bất kỳ thị trường thương mại điện tử hợp pháp nào.
Khi ai đó quyết định mua ma túy qua trang web này, họ thường không muốn gửi tiền trực tiếp cho người bán. Bán rong ma túy không hẳn là một hoạt động kinh doanh đáng tin cậy. Hơn nữa, tất cả những người đã quảng cáo và mua hàng bằng Silk Road đều ẩn danh. Điều này sẽ khiến kẻ gian rất dễ kiếm tiền của khách hàng mà không cần trả lại bất kỳ hàng hóa nào.
Để giải quyết vấn đề này, Silk Road đã cung cấp dịch vụ ký quỹ. Khách hàng mua ma túy từ các nhà cung cấp được liệt kê trên Silk Road sẽ gửi tiền của họ đến Silk Road, thay vì nhà cung cấp. Sau đó, trang web sẽ giữ các khoản tiền này cho đến khi khách hàng xác nhận rằng họ đã nhận được những gì họ đã đặt hàng. Sau đó, Silk Road sẽ chuyển khoản tiền tương ứng theo cam kết cho nhà cung cấp. Dĩ nhiên, Silk Road sẽ thu tiền phí trung gian.
Các khoản tiền luôn được gửi bằng Bitcoin chứ không phải tiền pháp định vì khi được sử dụng đúng cách, Bitcoin đảm bảo mức độ ẩn danh cực lớn. Các nhà chức trách gần như bất lực truy lùng dấu vết của người mua, người bán và cả người cung cấp dịch vụ ký quỹ là Silk Road. Bản thân cả 3 bên này đều có thể dễ dàng chuyển Bitcoin thành USD hoặc các loại tiền pháp định khác, tiền pháp định bằng đầu cơ Bitcoin lại được xem là hợp pháp. Một lỗ hổng khủng khiếp kích thích thị trường tội phạm và phi pháp nở rộ.
Ma túy thường được Bưu điện gửi đến hòm thư bưu điện hoặc, trong trường hợp khách hàng liều lĩnh hơn, gửi trực tiếp đến địa chỉ của họ. Một trong những dấu hiệu đầu tiên cảnh báo lực lượng thực thi pháp luật về hoạt động của Silk Road là tần suất ma túy được tìm thấy qua đường bưu điện tăng đột biến.
Tuy nhiên, Silk Road không phải là một thị trường phi tập trung. Nó chạy trên một máy tính do Ulbricht điều khiển. Nhưng nó đã được bảo vệ ẩn danh bởi vì nó chạy trên Tor, một giao thức truyền thông được thiết kế để cung cấp tính năng ẩn danh cho những người sử dụng nó. Ban đầu được phát triển bởi Hải quân Hoa Kỳ, Tor đã trở nên phổ biến khi người dùng muốn bảo vệ danh tính của họ trực tuyến.
FBI cuối cùng đã bắt giữ Ulbricht bằng cách xâu chuỗi các manh mối mà họ thu thập được từ nhiều nơi khác nhau bên ngoài mạng Tor. Tuy nhiên, không có Silk Road này sẽ lập tức có Silk Road khác, mọc như nấm sau mưa. Nên nhớ rằng Internet bóng tối chiếm hơn 80% tài nguyên Internet hiện nay trên toàn cầu. Một Silk Road trong câu chuyện nhỏ này có thể chiếm được bao nhiêu tiện nghi trong bóng tối khổng lồ này?
Thị trường bùng nổ và câu chuyện mèo vờn chuột
Ngoài thực tế là internet bóng đêm đang vi phạm pháp luật, một trong những mối quan tâm lớn nhất xung quanh thị trường bóng đêm này là mức độ đáng tin cậy. Trong một số trường hợp, thị trường thương mại điện tử bóng đêm đột nhiên biến mất với hàng triệu USD tiền ký quỹ, những kẻ định mua hàng hóa phi pháp bị “cuỗm” mất tiền trong im lặng.
Việc thực thi pháp luật với thị trường bóng đêm được ví như mèo vờn chuột và cuộc rượt đuổi có lẽ là mãi mãi. Vào tháng 11 năm 2014, Chiến dịch Onymous, một hoạt động thực thi pháp luật quốc tế, đã chiếm giữ hơn 400 tên miền web đen (thường kết thúc bằng .onion tồn tại trên mạng Tor). Các thị trường buôn bán phi pháp trên web đen bao gồm CannabisRoad, Blue Sky và Hydra đã bị gỡ xuống.
Nghiên cứu của công ty bảo mật máy tính Hyperion Grey năm 2018 về 65.000 URL kết thúc bằng .onion cho thấy chỉ 10% liên quan tới việc cung cấp nền tảng trò chuyện, trao đổi thông tin bảo mật, vốn hữu ích cho các cá nhân trong bối cảnh quốc gia mất quyền tự do ngôn luận và bị đàn áp nhân quyền mạnh mẽ.
Đối với những cá nhân sống dưới chế độ áp bức nơi không có tự do Internet và bất đồng chính kiến bị trừng phạt nặng nề thì web ẩn, web đen là một cứu cánh cung cấp quyền truy cập thông tin và bảo vệ khỏi sự đàn áp. Trong các xã hội tự do hơn, nó có thể là một công cụ truyền thông và thổi còi tố cáo cái ác nhưng vẫn bảo vệ danh tính trước cộng đồng. Ngoài ra, nó có thể đơn giản cung cấp quyền riêng tư và ẩn danh cho những người cảnh giác về cách các tập đoàn và chính phủ đang theo dõi, sử dụng và có khả năng kiếm tiền từ dữ liệu của họ. Ngày nay, nhiều tổ chức duy trì một trang web ẩn trên Tor, bao gồm gần như mọi tờ báo lớn, Facebook, và thậm chí cả Cục Tình báo Trung ương Hoa Kỳ (CIA) vì Tor thể hiện cam kết (đôi khi mang tính biểu tượng) đối với quyền riêng tư. Ví dụ, tờ New York Times và CIA đều hy vọng tạo điều kiện giao tiếp với những người tham gia ảo có thể cung cấp thông tin nhạy cảm.
Bên cạnh các lợi ích này, một số hoạt động bất hợp pháp phổ biến hơn bao gồm buôn bán vũ khí, buôn bán ma túy và chia sẻ nội dung bóc lột — thường liên quan đến trẻ em — chẳng hạn như nội dung khiêu dâm và hình ảnh bạo lực và các hình thức lạm dụng khác. Nhiều trang web ủng hộ luận điệu của những người theo chủ nghĩa tân phát xít và các nhóm cực đoan khác.
Theo báo cáo của IMF, việc kết hợp các dịch vụ web đen với tiền điện tử đã dẫn đến kỳ vọng về sự bùng nổ tội phạm. Trong số gần 200 tên miền được Terbium Labs liệt vào danh mục bất hợp pháp, hơn 75% dường như là chợ mua bán hàng hóa dịch vụ tội ác. Nhiều trong số này được thúc đẩy bởi Bitcoin và các loại tiền điện tử khác, chẳng hạn như Monero. Thuốc giải trí và dược phẩm là những sản phẩm phổ biến nhất, tiếp theo là các tài liệu bị đánh cắp và giả mạo như danh tính, thẻ tín dụng và thông tin xác thực ngân hàng. Một số trang web cung cấp dịch vụ tấn công và tội phạm công nghệ, bao gồm phần mềm độc hại, các cuộc tấn công từ chối dịch vụ được phân phối và hack cho thuê. Trên trang web đen của Trung Quốc thậm chí còn cung cấp hàng hóa là tạng người.
Một báo cáo năm 2019 của công ty phân tích thanh toán tiền điện tử hàng đầu, Chainalysis, cho thấy rằng các giao dịch Bitcoin trên dark web đã tăng từ khoảng 250 triệu đô la vào năm 2012 lên 872 triệu USD vào năm 2018. Công ty dự kiến rằng các giao dịch Bitcoin trên dark web sẽ đạt hơn 1 tỷ USD vào năm 2019. Nếu chính xác, nó sẽ đại diện cho mức kỷ lục của các giao dịch bất hợp pháp trong lĩnh vực này. Báo cáo cũng lưu ý rằng tỷ lệ giao dịch Bitcoin gắn với các giao dịch bất hợp pháp đã giảm 6% kể từ năm 2012 và hiện chỉ chiếm chưa đầy 1% tất cả các hoạt động của Bitcoin. Thậm chí rộng hơn, Liên hợp quốc ước tính rằng lượng tiền được rửa trên toàn cầu trong một năm là từ 2% đến 5% GDP toàn cầu — từ 1,6 nghìn tỷ đến 4 nghìn tỷ USD.
Mặc dù tổng khối lượng kinh tế của hoạt động web đen bất hợp pháp (theo các số liệu nghiên cứu hiếm hoi ở trên) có thể còn tương đối nhỏ, nhưng nhiều mối đe dọa nguy hiểm nhất đối với xã hội ngày nay hoạt động trong bóng tối của mạng Tor và do đó đáng được sự chú ý của các cơ quan quản lý quốc tế, các tổ chức tài chính và cơ quan thực thi pháp luật. Ngoài ra, việc tiếp tục duy trì các loại tiền ngoài vòng pháp luật có thể là lỗ hổng lớn nhất thúc đẩy thị trường tội ác phát triển xa hơn.
(Còn nữa)
Thanh Đoàn
Theo NTDVN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- https://www.thebalance.com/what-is-a-dark-market-391289
- IMF, 2019, The Truth About the Dark Web, đăng tại www.mf.org
- Fiammetta Piazza, Bitcoin in the Dark Web: A Shadow over Banking Secrecy and a Call for Global Response, USC Gould School of Law, 2017. https://gould.usc.edu/why/students/orgs/ilj/assets/docs/26-3-Piazza.pdf
- https://www.securityweek.com/guided-tour-asian-dark-web
- https://www.truthfinder.com/infomania/dark-web/dark-web-crime/